Yunus Taşlı 
Stark Ekosistemi ve Bazı Temel Kavramlar:
StarkWare blok zinciri hizmeti, ZK-Starks, StarkEx ve StarkNet’i içeren STARK teknolojisini kullanarak blok zincirlerinde ölçeklenebilirliği ve gizliliği artırmayı hedeflemiş bir oluşumdur.
STARK’lar, Eli-Ben Sasson tarafından ortaklaşa icat edilen kriptografik kanıtlardır. Hem ölçeklenebilir hem de şeffaftırlar ve StarkWare’in amacı onları üretmektir. STARK’lar hafif (light) şifreleme karma işlevleri kullanır, bu da hem hızlı hem de güvenli oldukları anlamına gelir.
StarkNet Nedir?
StarkWare tarfından inşa edilen StarkNet, merkezi olmayan bir ZK-Rollup’tur. Ethereum üzerinden bir katman 2 ağı olarak çalışır ve herhangi bir dApp’nin hesaplaması için sınırsız ölçek elde etmesini sağlar. StarkNet, zincir dışı STARK (STARK’lar Ethereum’da kriptografik protokoller olarak Ethereumun ölçeklenmesine yardımcı olmak için oluşturulmuştur.) kanıtları üreterek ve ardından bu kanıtları zincir üzerinde doğrulayarak L1 Ethereum’un güvenliğini koruyarak ölçeklemeyi sağlar.
Ölçeklendirme çözümünün üç ana ağ aktörü vardır: Geliştiriciler, Kullanıcılar ve StarkNet düğümleri. Geliştiriciler, kendi iş mantığını uygulayan uygulamalar oluşturabilir ve bunları StarkNet’te dağıtabilir. Kullanıcılar, tıpkı bugün Ethereum ile etkileşime girdikleri gibi, işlemleri StarkNet’e yürütülmek üzere gönderebilirler. StarkNet düğümleri ve katılımcıları, ağın verimli ve adil bir şekilde çalışmasını sağlamak için kripto-ekonomik olarak teşvik edilmektedir.
StarkNet’in Alpha sürümü Kasım 2021’de Mainnet’te piyasaya sürüldü. Bir yıldan kısa bir süre içinde, dünya çapında düzinelerce ekibin üzerinde çalıştığı bir ekosisteme dönüştü.
Tüm Stark ekosistemi Turing-complete Cairo dilini destekler. StarkNet sözleşmeleride Cairo ile yazılmıştır iş mantığı ne olursa olsun her türlü kullanım durumunun dağıtımını ve ölçeklenmesini destekler ve StarkNet düğümü Python’da uygulanır.
StarkNet EVM benzeri OS (EVM: Ethereum Sanal Makinesi) olarak adlandırılan StarkNet işlem yürütme ortamı Cairo da uygulanmaktadır. Bu, her bir işlem yürütmesinin kanıtlama performansını optimize eder. Örneğin Ethereum’da dağıtılan bir Solidity sözleşmesi, StarkNet ağını (L2) Ethereum’a (L1) bağlayabilir.
StarkNetin temel özellikleri:
Akıllı sözleşmeler genel hesaplamayı destekler.
Akıllı sözleşmelerin birbirleriyle etkileşime girmelerini ve şekillenmesini sağlar.
Layer1<>Layer2 iletişimini sağlar.
Zincir üstü veriler aracılığıyla tam Layer1 güvenliğini sağlar.
Coiro Derleyicisine Sağlam altyapıyı oluşturur.
StarkGate Alpha: StarkNet Köprüsü.
ZK-RollUps nedir?
ZK-Rollup, tüm fonların ana zincir üzerinde akıllı bir sözleşme ile tutulduğu, yan zincirlerin geçerliliğinin sıfır bilgi kanıtları ile sağlandığı zincir dışı hesaplama ve depolama gerçekleştiren bir Layer2 ölçeklendirme çözümüdür.
Starkware:
StarkWare, blok zinciri endüstrisi için STARK tabanlı çözümler geliştiren bir Blockchain platformudur. StarkWare STARK teknolojisini kullanarak blok zincirlerinde ölçeklenebilirliği ve gizliliği geliştirir. StarkWare’in yazılım yığını, genel hesaplama (zincir dışı gerçekleşir) ve bunların doğrulanması (zincir üzerinde gerçekleşir) için hızlı ve güvenilir hesaplama bütünlüğü kanıtlarının oluşturulmasını destekler.
Starkware, Pantera Capital, Vitalik Butterin gibi yatırımcıların bulunduğu 6 milyon dolarlık bir tohum finansman turu ile 2018 yılında başlatıldı. Daha sonra aynı sene içinde Pardigm, Pantera, intel Capital, Sequoia, Atomico, DCVC, Wing, Consensys, Coinbase Ventures, Multicoin Capital, Collaborative Fund, Scalar Capital ve Semantic Ventures gibi yatırımcıların katılımıyla 30 milyon dolarlık bir A Serisi Finansman turunu kapattı. B serisinde 75 milyon alarak StarkWare, tohum ve A serisi turu ile birlikte toplam 111 milyon dolar yatırım aldı.
StarkWare, müşteriler için sunduğu özel hizmetlerin yanı sıra gerektiğinde zincir dışındaki mantığı uygulamak ve müşterilerin temel yetkinliklerine odaklanmalarını sağlayan uygulamaya özel bir API ortaya çıkarmak için defter ve uygulama akıllı sözleşmesi (StarkNet veya Ethereum üzerinden) ile iletişimi sağlar.
StarkWare’in Kurucuları ve Danışmanları
StarkWare’in kurucu ortağı Eli-Ben Sasson bir matematik uzmanıdır diğer kurucu ortak OmniGuide, Mondria gibi şirketlerin kurucu ortağı olan Uri Kolodny’dir, AngelList ve CoinList’in Başkanı ve kurucu ortağı olan Naval Ravikant gibi etkileyici danışmanları da var. Ayrıca Naval En eski altcoin fonu MetaStable Capital’in Kurucusu ve Twitter, Uber, Kraken, Yammer, Stack Overflow, Zcash ve diğerleri gibi şirketlerde tohum yatırımcısıdır.
StarkEx
StarkEx, transferleri, ticareti (DiversiFi gibi spot, dYdX gibi kalıcı sözleşmeler ve Immutable gibi NFT’ler) ve para basmayı destekleyen bir ölçeklendirme motorudur. StarkEx, bugün kullanılan Ethereum cüzdanlarının çoğu tarafından destekleniyor. Haziran 2020’de Ethereum’un ana ağında piyasaya sürüldü. StarkEx, StarkWare’in ilk ticari sürümü ve STARK’ların ilk ana ağ dağıtımıydı. Daha sonra StarkEx 2.0, Aralık 2020’de piyasaya sürüldü. Yeni sürüm, şu anda ImmutableX ve dYdX’in katman-2 uygulamasına güç veren Caironun kanıt oluşturma ve programlama platformunu içeriyor. Ayrıca, ERC-721 desteği, daha hızlı Layer1-Layer2 bağlantısı ve yeni kullanıcılar için iyileştirilmeler içeriyor.
StarkEx, birkaç veri kullanılabilirliği modundan oluşur. Rollup (zincir içi veriler), Validium (zincir dışı veriler) ve Volition ile veri kullanılabilirliğinin tek işlem düzeyinde bir kullanıcı seçimi haline geldiği hibrit bir çözümdür ayrıca StarkEx gaz maliyetlerini önemli ölçüde düşürür ve bunu yaparken kullanıcının güvenini gerektirmez.
SHARP
SHARP (Shared Prover), birden fazla bağımsız uygulamanın (dApps) hesaplamalarını tek bir kanıta dahil etmesini sağlayan Cario tabanlı bir teknolojidir. Sonuç olarak, bu dApp’ler, kanıt doğrulama gaz maliyetlerini aralarında paylaşabilecektir.
ZK-Starks, Sıfır Bilgi Kanıtı Nedir?
Sıfır bilgi kanıtı, sırrın kendisini ifşa etmeden başka biri için bazı sırları bildiğinizi gösterir. Matematik sayesinde, doğrulayıcı, kanıtlayanın sırrı kendilerine ifşa edilmeden bilip bilmediğini kontrol edebilir. ZK-Starks, tam olarak neyi kanıtladığını açıklamadan bir şeyin doğru olduğunu kanıtlayabilen bir tür kriptografik kanıttır.
Cairo
Bir tarafın diğerine belirli bir hesaplamanın doğru yapıldığını kanıtlayabildiği, kanıtlanabilir programlar yazmak için oluşturulan bir programlama dilidir. Cairo ve benzeri kanıtlama sistemleri blok zincirlerine ölçeklenebilirlik sağlamak için kullanılır.
Cairo hakkında merak ettiklerinize burdan ulaşabilirsiniz
Stark ekosisteminin Tokeni varmı?
Halihazırda bir stark tokeni bulunmuyor ancak geçtiğimiz günlerde Three Arrows Capital kurucusu Zhu Su tarafından paylaşılan bir posta, yapım aşamasında bir StarkWare tokeni olduğunu ima etmişti. Daha sonra Starknet 13 Temmuz’da paylaştıkları haberle yönetişim tokeni olan STARK’ı çıkaracaklarını duyurdu ve bunun %9 luk bir kısmını uygun kullanıcılarına Airdrop olarak dağıtacaklarını açıkladılar.
STARK tokenin detaylarına bakacak olursak,
Toplam arz: 10 Milyar
%17 StarkWare Yatırımcıları
%32,9 Temel Katkıda Bulunanlar: StarkWare ve çalışanları ve danışmanları ve StarkNet yazılım geliştirici ortakları
%9 Topluluk: StarkNet için iş yapan ve temel teknolojisini güçlendirenler veya geliştirenler. 1 Haziran 2022’den önce gerçekleşen StarkEx L2 kullanıcıları.
%9 Topluluk İndirimleri: Ethereum’dan StarkNet’e geçiş maliyetlerini kısmen karşılamak için StarkNet Jetonlarında indirimler.
%12 StarkNet protokolünü geliştirmek, test etmek, dağıtmak ve sürdürmek için yapılan araştırma ve çalışmalar için hibeler
%10 Stratejik Fon: Vakfın misyonuyla uyumlu ekosistem faaliyetlerini finanse etmek için stratejik bir rezerv.
%2 StarkNet Token sahipleri ve Vakıf tarafından kararlaştırılan üniversiteler, STK’lar vb. gibi saygın kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar.
%8,1 Tahsis Edilmemiş: Vakfın tahsis edilmemiş hazinesi, StarkNet topluluğunu topluluk tarafından kararlaştırılacak şekilde daha fazla desteklemek için kullanılacak.
StarkNet tabanında oluşturulan bazı projeler:
Argent X: Jetonlar ve NFT’lerle etkileşime giren ilk StarkNet cüzdanı.
Braavos: Defi NFT ve Varlık yönetimi.
Dydx: Kullanıcıların kendi cüzdanları ile bağlanıp işlem yapabilmesine olanak tanıyan borç alıp verilebilen, kaldıraçlı işlem yapılabilen ve vadeli pozisyon açılabilen bir platformdur.
DeversiFi: Ethereum üzerindeki bütün DeFi’yi L2’ye taşımayı amaçlayan bir proje.
Immutable X, StarkNet’teki NFT’ler için merkezi olmayan bir likidite katmanıdır.
Bu projeler ağ üzerinde aktif olan bazı projelerdir bunlara ek olarak henüz gelişim aşamasında olan düzinelerce proje bulunuyor. Ekosistemdeki projeleri daha detaylı incelmek isterseniz StarkNet ekosistemine bakabilirsiniz.
Konu ile ilgili yorumlarınızı bize yazabilirsiniz. Ayrıca, bu tarz bilgilendirici içeriklerin devamının gelmesini isterseniz, bizleri Telegram, Youtube ve Twitter kanallarımızdan takip edebilirsiniz.